نویسنده مجتمع دانشجویی ژورنالیزم بلخ - مــــــــــجتمع دانشـــــــــجویی ژورنالــــیزم بــــلخ

بی طرفی در روزنامه نگاری

بسیاری از روزنامه ها در سراسر جهان موضع سیاسی دارند. آنها از یک حزب یا مکتب سیاسی خاص حمایت می کنند. آنها فعالیت سیاسی می کنند و خوانندگان خود را تشویق می کنند تا به شیوه ای خاص فکر و عمل کنند.

اما در مقابل، قانون یا مفاد پروانه فعالیت بسیاری از شبکه های رادیویی و تلویزیونی، آنها را موظف می‌کند که بی طرف بمانند. این امر به ویژه در مورد سازمان های غیرتجاری مثل بی بی سی صادق است.

بر اساس لغتنامه‌ها، بی طرفی یعنی:

"نداشتن دخالت مستقیم یا هر گونه نفع در جریانی خاص، تبعیض قائل نشدن علیه یک طرف یا گروه مشخص، و بی غرض و منصف بودن."

در مورد کار خبری از این مفهوم می توان دو نتیجه گرفت:

• روزنامه نگار باید تمام نظرهای مهم در مورد یک موضوع را منعکس کند. اگر موضع مخالف منعکس نشود، تنها نیمی از داستان پوشش داده شده است.
و
• روزنامه نگاران باید از درگیر شدن در موضوعی که آن را پوشش می دهند فاصله بگیرند؛ یعنی در مقابل پوشش خبری، پول یا هدیه قبول نکنند، در احزاب سیاسی فعالیت نکنند و اجازه ندهند که نظر شخصی شان در کار خبری آنها وارد شود.

این امکان وجود دارد که گزارشی بر اساس واقعیت تهیه شود، اما همه جنبه های ماجرا را پوشش ندهد. در این صورت حق خوانندگان، شنوندگان و بینندگان ادا نشده است. این حق آنهاست که گزارش را به طور کامل دریافت کنند.

هر موضوعی را می توان از دو سو و یا بیشتر نگریست. بی طرفی در روزنامه نگاری، یعنی منعکس کردن تمام نظرهای مهم اما متفاوت در باره یک موضوع و قبول نکردن تفسیر خاص تنها یکی از طرف‌ها. هرگاه از کسی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم انتقاد می شود، روزنامه نگار حرفه ای باید واکنش به آن را هم بیابد و در گزارش خود منعکس کند.

نمونه: دولت اعلام کرده مبالغ بسیار بیشتری را صرف خدمات عمومی خواهد کرد. به نظر می آید که خبر خوبی است اما به احتمال بسیار زیاد، نظر دیگری هم وجود دارد: "به گفته نخست وزیر، مالیات جدید دولت را قادر می کند تا بودجه بیشتری به آموزش و بهداشت اختصاص دهد، اما رهبر حزب مخالف دولت می گوید که فشار مالیات جدید بیشتر بر فقیرترین اقشار جامعه وارد خواهد شد."

نمونه دیگر: بسیار ساده می توان شکایت های مردم از حمل و نقل عمومی را منعکس کرد، به ویژه اگر خود خبرنگار هم از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کند. اما انصاف این است که توضیح کسانی که این خدمات را اداره می کنند هم منعکس شود:

"انجمن استفاده کنندگان از وسائل نقلیه عمومی، مترو شهر را غیرقابل استفاده خوانده و خواستار استعفای تمام مدیران آن شده است. اما مدیر عامل مترو گفت که کمبود های جدی وجود دارد، اما قول داد که با سرمایه گذاری های جدید، وضع مترو تا سال آینده بهتر شود."

حدس زدن در باره اینکه دیگران ممکن است چه نظری داشته باشند کافی نیست. باید به دنبالشان بروید و از آنها سوال کنید.

"حرفی ندارم"

اگر فرد یا نهادی در ارتباط با خبری که پوشش می دهید حاضر به اظهار نظر نشد، این نکته را برای مخاطب خود روشن کنید. مخاطبان باید بدانند که شما سعی کرده اید نظر آن فرد یا نهاد را هم منعکس کنید.

هرکسی حق دارد از مصاحبه دادن خودداری کند. به این حق باید احترام گذاشت، اما باید ابتدا حق انتخاب را به آن شخص داد. اگر خطر شکایت به دادگاه در آینده وجود دارد، تمام مراجعه کردن های خود به آن شخص و پاسخ های او را به صورت دقیق یادداشت کنید. این یادداشت ها در دادگاه به کار خواهند آمد.

پاسخی را که داده می شود، به طور صحیح گزارش کنید و اگر به هردلیل نتوانسته اید واکنشی بگیرید، این نکته و دلایل آن را با دقت در گزارش خود بیاورید. منصفانه نیست که بگویید"آقای اسمیت حاضر به اظهار نظر نشد" در حالی که واقعیت این است که شما نتوانسته اید با او تماس بگیرید. بهتر است بنویسید:

" آقای اسمیت در دسترس نبود تا نظرش پرسیده شود."

اگر کسی با شما صحبت کند اما حاضر نشود که مصاحبه اش ضبط شود، از ارائه نظرش خودداری نکرده است. بنویسید:

"آقای اسمیت حاضر به مصاحبه نشد، اما گفت...."

اگر کسی به شما بگوید هنوز آمادگی اظهار نظر ندارد، این امر را دقیق منعکس کنید:

"آقای اسمیت در این زمان حاضر به مصاحبه نیست و می گوید به زودی بیانیه ای منتشر خواهد کرد."

در مورد موضوعات پیچیده، منعکس کردن تمام نظرهای موافق و مخالف هربار در زمان اشاره به موضوع، ممکن و مطلوب نیست. اما در فرصت یا فرصت‌های بعدی باید آن نظرها هم شنیده شوند.

(البته این موضوع بیشتر در مورد خبرها و برنامه های رادیویی و تلویزیونی صادق است. اما در مورد مطالبی که در روزنامه ها یا از طریق سایت های اینترنتی منتشر می شود، اغلب فضای کافی برای ایجاد تعادل وجود دارد.)

به عنوان نمونه ممکن است شما برای دو مصاحبه طولانی که دو نظر مختلف در باره یک موضوع را منعکس می کنند زمان کافی نداشته باشید. می توانید یکی را پخش کنید اما توضیح دهید که نظر دیگری هم در باره آن موضوع وجود دارد. در فاصله زمانی معقولی مصاحبه دوم را پخش کنید و به آن، زمان پخش و اهمیتی چون مصاحبه اول بدهید.

نظرهای مهمی که حامیان بسیاری دارند، باید پوشش تقریبا یکسان داشته باشند؛ هم از جهت مدت و هم از جهت ارائه آن. منصفانه نیست که نظر یک طرف در برنامه اصلی خبری منعکس شود و نظر طرف مخالف در نیمه های شب در برنامه ای که مخاطب چندانی ندارد.

نیازی به انتخاب نیست

در بعضی جوامع از روزنامه نگار انتظار می رود که نظرهای مختلف را جمع بندی کند و از میان آنها راه حل "درست" را ارائه دهد. در جوامع غربی، از روزنامه نگاران بی طرف چنین انتظاری نمی‌رود. درست برعکس، نظر خبرنگار یا کارفرمای او، نباید از سوی مخاطبان حدس زده شود.

دستور العمل تحریری بی بی سی می گوید:
"برنامه های خبری باید توضیحی هوشمندانه و آگاه کننده از وقایع ارائه دهند تا مخاطبان را قادر سازند که خودشان نتیجه گیری کنند."

باید به وضوح میان تفسیر و خبر تفاوت گذاشت. در نمونه زیر خبرنگار با دقت سعی می کند که جانب کسی را نگیرد:

خبرنگارانی که پس از حمله نیروهای ارتش از پایگاه شورشیان دیدن کرده اند جسدهای دوازده نفر را دیده اند که همگی مرد بودند. رهبر شورشیان ادعا کرده است که آنها غیر نظامی بوده و حمله ارتش را 'حمله ای وحشیانه علیه بشریت' توصیف کرده است. فرمانده نیروهای ارتش گفت ماموریت ارتش که او آن را ''از بین بردن نیروهای تروریستی" خواند با موفقیت به پایان رسیده است.

خبرنگار می تواند در بعضی مواقع بر اساس دانش و تجربه حرفه ای روزنامه نگاری، نتیجه گیری کند:

"براساس آنچه من در این درگیری ها دیده ام، به احتمال بسیار زیاد شورشیان از این پایگاه برای حمله به نیروهای دولتی مستقر در منطقه استفاده می کرده اند."

تعهدات شخصی

زمانی که عده زیادی در سال ۲۰۰۳ در اعتراض به جنگ عراق در لندن راهپیمایی کردند، بی بی سی از مجریان و روزنامه نگاران ارشدش خواست که در آن شرکت نکنند. ملاحظه بی بی سی این بود که اگر آنها در بحث داغی که بر سر موضوع جنگ در گرفته بود، با یکی از طرفین، همسو قلمداد شوند، دیگر نخواهند توانست بی طرفانه خبرهای این موضوع جنجال بر انگیز را گزارش دهند.

روزنامه نگار شدن به این معنی نیست که شما نظر شخصی نداشته باشید. اما این نظر شخصی نباید در کارتان دخالت داده شود. قواعد بی بی سی تاکید دارد که:

"خبرنگار می تواند داوری حرفه ای روزنامه نگارانه داشته باشد، اما نمی تواند نظر شخصی خود را بیان کند. مخاطبان نباید بتوانند نظر مجریان و خبرنگاران را در باره مسائل حساس تشخیص دهند."

داوری حرفه ای می‌تواند تحلیلی بر مبنای اطلاعات موثق باشد. مثال:
با توجه به این موضوع که بیشتر اعضای شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در رای گیری های قبلی موافق بوده اند که برنامه های غنی سازی اورانیوم ایران متوقف شود، و از آنجا که در گزارش جدید آژانس تحول چشمگیری در عملکرد ایران دیده نمی شود، انتظار می رود در رای گیری روز دوشنبه هم دوباره روی همین موضوع تاکید شود.

هر چه اطلاعات موثق تر باشد، داوری حرفه ای هم دقیق تر می شود و هر چه تحلیل بر اساس شنیده ها و شایعات استوار باشد، نتیجه گیری هم بی ارزش تر است. از آن گذشته قواعد بی بی سی تاکید دارد که روزنامه نگاران باید بی طرف جلوه کنند و هرگز نباید سوالی در باره صداقت آنان مطرح شود. از این رو فعالیت های آنان خارج از محیط کار محدود است:

"در باره بی طرف بودن گروه هایی که کار خبری می کنند، نباید تردید وجود داشته باشد. کسانی که در برنامه های خبری کار می کنند نباید منافع یا دلبستگی هایی در خارج از بی بی سی داشته باشند که بتواند شهرت و اعتبار بی بی سی را لکه دار کند و به اعتماد متقابل میان بی بی سی و مخاطبانش به سبب مسائلی چون بی طرفی، انصاف و صداقت لطمه بزند."

فعالیت های غیرقابل قبول شامل موارد زیر است:
• فعالیت برای احزاب سیاسی؛
• قبول پول یا هدیه به خاطر پوشش دادن یا ندادن یک خبر یا اعمال نفوذ بر شیوه ارائه آن خبر؛
• تبلیغ برای شرکت های تجارتی مثلا از طریق ظاهر شدن در آگهی های تبلیغاتی؛
• آموزش دادن به مصاحبه شوندگان بالقوه که چگونه از پاسخ دادن به پرسش های دشوار طفره بروند

مراقب کلمات باشید

بعضی از کلماتی که استفاده می کنیم اغلب به روشنی تمایلات قلبی ما را نشان می دهند.

معمولا مخالفان یک حکومت آن را "رژیم" می خوانند. "مبارز در راه آزادی" بار مثبت و "تروریست" بار منفی دارد. صفت ها هم اغلب نشان دهنده یک نظر هستند. "پرخاشگر"، "متکبر"، "روشنفکر نما" و امثال اینها ذهنیاتی هستند که نظر شخصی نویسنده را منعکس می کنند.

متن نوشته خود را با دقت بخوانید و قسمت هایی را که احساسات شما را بروز می دهند، تغییر دهید.

همچنین گزارشگری بی طرفانه و متعادل به ویژه در دوران انتخابات اهمیت دارد و باید در این دوره بیش از همیشه مراقب و محتاط بود. سردبیران باید اطمینان پیدا کنند که در طول مبارزات انتخاباتی پوشش خبری آنان فراگیر و منصفانه است.

گزارشگری بی طرفانه و متوازن به ویژه در دوران انتخابات اهمیت دارد و باید در این دوره بیش از همیشه مراقب و محتاط بود. سردبیران باید اطمینان حاصل کنند که در طول مبارزات انتخاباتی پوشش خبری آنان فراگیر و منصفانه باشد

تبلیغات

یک روزنامه بریتانیایی در صفحه اول خود از یک شرکت راه آهن آگهی رنگی چاپ می کند. اما در صفحات بعد در میان تفسیرها چند خطی در انتقاد علنی از این شرکت راه آهن به چشم می خورد. این روزنامه خیلی شجاعت به خرج داده یا حماقت کرده است؟

تحریریه هایی که اصول قوی اخلاقی را رعایت می کنند، می کوشند خود را در مقابل فشار صاحبان رسانه، حامیان مالی و آگهی دهندگان حفظ کنند. اما یک رسانه باید هیأت دبیران و یا سردبیران بسیار قدرتمندی داشته باشد تا بتواند در مورد اشکالات فنی خودرو تازه ای گزارش دهد که کارخانه سازنده آن از آگهی دهندگان اصلی آن رسانه است.

پیروی از مکتب "دستی را که غذا به دهانت می گذارد، گاز نگیر" زندگی را برای همه آسان می کند. اما رسانه هایی که خود را در خدمت منافع عمومی می دانند، صرف نظر از اینکه بودجه آنها از کجا تامین شود، خود را به مخاطب و نه کسانی که کیسه پول را در دست دارند، وفادار می دانند.

در واقع، صاحبان روشنفکر آگهی های تجارتی درک می کنند که مخاطبان برای اخباری که مستقل و بی طرفانه تهیه شده اند احترام بیشتری قائل هستند. آگهی کردن در کنار این نوع اخبار مشتریان بیشتری جلب می کند تا آگهی دادن در یک برنامه خبری بی اعتبار و کم ارزش. این نوع صاحبان آگهی حتی ممکن است قادر باشند بعضی انتقادها را هم تحمل کنند، همچون شرکت راه آهن بریتانیا در یک مورد واقعی.

یکی از مدیران ارشد شبکه پنج، یکی از شبکه های تجاری تلویزیونی در بریتانیا که ارتباطی با بی بی سی ندارد، نوشته:

"نیت این است که گزارش های تلویزیونی بی طرفانه و آن هم به طور دقیق و با رعایت وسواس تهیه شود. از این رو است که نظرخواهی ها همواره نشان می دهند که اخبار تلویزیون در بریتانیا از اخبار تمام رسانه های دیگر، مورد اعتمادتر است."

روزنامه نگار یا فعال سیاسی؟ (نگاهی دوباره)

منصفانه نیست اگر این درس را به پایان ببریم بدون آنکه اذعان کنیم مفهوم بی طرفی در رسانه های غرب به صورت فزاینده ای زیر سوال رفته است.

شبکه های رادیویی و تلویزیونی به این نتیجه رسیده اند که به دلیل رعایت قواعد اخلاقی مشترک، محصول کارشان بسیار شبیه هم شده است. در مطبوعات تنوع بیشتری به چشم می خورد چون خوانندگان روزنامه ها می توانند نشریه دلخواه خود را بر اساس گرایش های سیاسی شان انتخاب کنند. بعضی شبکه های رادیویی و تلویزیونی، پیروی از این روش را آغاز کرده اند که ظاهرا در بین مخاطبان، پر طرفدار هم بوده است.

مدیر شبکه پنج، یک شبکه تلویزیونی خصوصی در بریتانیا، می گوید:

"اخبار تلویزیون باید دقیق، منصفانه و بی غل و غش باشد و به حریم خصوصی افراد تجاوز نکند؛ اما این امر نباید باعث شود که تلویزیون در مسائل خاصی که مورد توجه مخاطبان است فعالیت نکند و یا آنها را پیگیری نکند. البته اگر خبرنگاری در مورد فردی دروغ بگوید، به او افترا بزند یا به نژاد او توهین کند، قوانینی برای حمایت از فرد مظلوم وجود دارد. به زبان دیگر، در مورد اخبار تلویزیون هم باید قواعد مربوط به مندرجات روزنامه ها اجرا شود. بینندگان تلویزیون نیاز دارند که بتوانند میان گزینه های اصیل و متفاوتی از نظر لحن، شیوه برخورد و گرایش، دست به انتخاب بزنند. چرا نباید یک برنامه خبری وجود داشته باشد که به یک دیدگاه خاص متمایل شود؟"

حتی در داخل بی بی سی هم سوال هایی در این باره مطرح شده است. مارتین بل یکی از برجسته ترین خبرنگاران امور خارجی بی بی سی می گفت:
"به جای شیوه های بی احساس گذشته، من اکنون اعتقاد به شیوه ای دارم که آن را روزنامه نگاری همراه با دلبستگی می خوانم. منظورم نوعی روزنامه نگاری است که همان قدر که در باره مسائل، دانش و آگاهی دارد، علاقه و توجه نیز نشان می دهد. از مسئولیت هایش آگاه است و بین خوب و بد، درست و غلط و ظالم و مظلوم، خنثی باقی نمی ماند."

همکاران و روسای مارتین بل در بی بی سی به شدت این نظر را رد کردند. جان سیمپسون یکی از آنان است:
"اینکه با چتر نجات به داخل کشور دیگری بپریم و از وقایع سر در بیاوریم، به اندازه کافی دشوار است. ما در چه مقامی هستیم که بگوییم کدام طرف خوب و کدام طرف بد است؟ به جز استثناهایی چون آلمان نازی یا حکومت پلیسی استالین، آیا واقعا تشخیص بد از خوب آسان است؟"

مارتین بل بی بی سی را ترک کرد و وارد سیاست شد. سیمپسون در این باره گفت:
"در گذشته دور یکی از سردبیران بی بی سی به من گفت که اگر می خواهم بر فکر مردم اثر بگذارم باید سیاستمدار بشوم، اما اگر بخواهم به آنها بگویم که چه خبر است، بهتر است وارد روزنامه نگاری شوم. مارتین بل کاری شرافتمندانه انجام داد و حرفه خود را عوض کرد. آن دسته از ما که در این حرفه باقی می مانیم وظیفه داریم اوضاع را آن گونه که هست گزارش کنیم، حتی اگر راحت هم نباشیم."

برخی از روزنامه نگاران در این میان اعتقاد دارند بی طرفی و تعادل به این معنی نیست که به دو طرف یک قضیه فضای یکسان داده شود. مهم این است که دو طرف یک قضیه برای بیان نظراتشان فضای کافی داشته باشند. این به خبرنگار و دبیران یک نشریه بستگی دارد که اگر کسی غیرمنطقی حرف می زند یا از خرابکاری دفاع می کند نسبت به کسی که به صلاح عموم صحبت می کند فضای کم تری برای ادای اظهارات خود داشته باشد. حتی در خبری که می‌نویسید می‌توانید اظهارات فردی را که به نظرتان منطقی‌تر حرف می‌زند در بالای خبر بیاورید و به اظهارات فرد دیگر تنها اشاره کنید.

اما به هر حال مهم این است که اظهارات دو نفر آورده شود.